11.02 2018

Το κόστος του χρήματος και η εμπιστοσύνη των πολιτών (Mέρος Β’)

PMG WEEKLY REPORT COVER PICTURE ΜΕΡΟΣ Β(1)

Όπως δείξαμε ως τώρα, στο πρώτο μέρος της χωρισμένης σε δύο κομμάτια μηνιαίας μας έκθεσης, όσο το παγκόσμιο χρέος συνεχίζει να αυξάνεται σε φρενήρεις ρυθμούς, άλλo τόσο θα συνεχίσει η “δημιουργική λογιστική” στους κρατικούς ισολογισμούς να κρύβει κάτω από το χαλί τα ολοένα αυξανόμενα κόστη της δημοσιονομικής πολιτικής, υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο την αξιοπιστία των κρατικών ομολόγων. Μετά από σχεδόν μια δεκαετία, κατά την οποία οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο υπήρξαν οι μεγαλύτεροι αγοραστές τους, όχι για να ανακάμψει η οικονομία, όπως σκόπιμα διαδίδουν, αλλά για να προασπίσουν τις επιβαρυμένες από αυτά χρεοκοπημένες τράπεζες και πρωτίστως για να στηρίξουν την αγορά των ομολόγων πάνω στα οποία βασίζεται η έκδοση, αλλά και η αξιοπιστία προπαντός, των fiat νομισμάτων, όπως το δολάριο, το ευρώ, το γιέν κι όλα τα υπόλοιπα.

Επομένως, στον τωρινό ανοδικό κύκλο των επιτοκίων που ξεκίνησε η FED, η ιδιωτική αμερικανική κεντρική τράπεζα, και πού σύντομα θα ακολουθήσουν η ιαπωνική BOJ, η ευρωπαϊκή ECB και η βρετανική BOE, μεταξύ άλλων, τα ομόλογα θα αρχίσουν να εισπράττουν την πίεση των πωλητών, οι οποίοι γνωρίζουν πως, αποχωρώντας οι κεντρικές τράπεζες από την ποσοτική χαλάρωση QE θα πρέπει να βρεθούν ιδιώτες αγοραστές για να στηρίξουν την αγορά. Αν θεωρείτε ότι κάτι τέτοιο θα είναι εύκολο, σας πληροφορούμε ότι θα αποβεί ακατόρθωτο μακροπρόθεσμα. Οι κεντρικές τράπεζες μπορεί να επηρεάζουν, ή να χειραγωγούν στην κυριολεξία, τα μικρής διάρκειας ομόλογα και τις αποδόσεις τους με τις αποφάσεις τους, είναι όμως παντελώς ανίσχυρες στα μεγάλης διάρκειας, αφού ακόμη και φουσκωμένοι οι ισολογισμοί τους φτάνουν στα $17 τρισεκατομμύρια, ενώ η συνολική αγορά τους ξεπερνάει τα $100 τρισεκατομμύρια. Ποσό, που πολλαπλασιάζεται στην νιοστή αν σκεφτούμε ότι χρησιμοποιούνται σαν εχέγγυο για δραστηριότητες trading, δανείων για κατοικίες ή επιχειρήσεις και παράγωγα για ενδοτραπεζικές διαπραγματεύσεις. Όπως επισημάναμε στην δεύτερη μας έκθεση της προηγούμενης χρονιάς, η οποία περιέχει και την παραπομπή στον Ιούλιο του 2016, όταν δηλώσαμε ότι μάλλον τα ομόλογα κατέγραψαν τα ιστορικά υψηλά τους:

“Η απόδοση του αμερικάνικου δεκαετούς που θεωρείται κλειδί για την παγκόσμια οικονομία, μετά από συνεχή, αντίστοιχη πτώση 34 χρόνων -αφού κινείται ακριβώς αντίθετα από την τιμή του ομολόγου- έφτασε σε ένα κομβικό σημείο. Έχοντας διασπάσει την βασική γραμμή της καθοδικής τάσης (διακεκομμένη), βρήκε αντίσταση στην πάνω γραμμή του τριγωνικού σχηματισμού που ξεκινά από το 2011, την εποχή που τα πολύτιμα μέταλλα άρχισαν την καθοδική τους πορεία. Ειδικά, την χρονιά που μόλις τελείωσε, ο πενταετής ρυθμός της αλλαγής της ένδειξης, που καταγράφεται στο κάτω πάνελ, είναι ο υψηλότερος που είχαμε ποτέ. Μια ματιά στις ενδείξεις από το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης το 2008 ως σήμερα, δείχνει πως οι ταλαντεύσεις από τα υψηλά στα χαμηλά του πενταετούς μέσου όρου αλλαγής, δεν έχουν καμμία σχέση με την ήπια μορφή του γραφήματος στις προηγούμενες δεκαετίες. Αν κάτι οριοθετεί μια κατάσταση που πρόκειται να μεταστραφεί, αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από τον εκνευρισμό και την μεταβλητότητα που αρχίζει να αυξάνεται σταδιακά.

Οι βασιλιάδες των ομολόγων διαφωνούν ως προς το επίπεδο των αποδόσεων που θα σημάνει το τέλος της φούσκας τους, αλλά συμφωνούν στο ότι η εποχή αυτή έφτασε. Ο “απερχόμενος” κος Bill Gross θέτει την αρχή του τέλους αν η απόδοση σπάσει το επίπεδο του 2.6%, από το 2.38 που έκλεισε την Παρασκευή όπως μπορείτε να δείτε στο διάγραμμα που ακολουθεί, ενώ ο “επερχόμενος” κος Gundlach βάζει τον πήχη στο 3%.

Από το καλοκαίρι, που είχαμε επισημάνει με άξονα την κατάρρευση των ιαπωνικών ομολόγων, την προηγούμενη κομβική αλλαγή της πιθανής, ξαφνικής ανόδου των επιτοκίων, καθώς και του libor, βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε μια αντίστοιχη. Η άποψή μας συμφωνεί με αυτήν των “απερχόμενων” ή “επερχόμενων” βασιλιάδων του εμπορίου της πίστωσης. Πιστεύουμε στην PMG ότι, τα ομόλογα κατέγραψαν τα ιστορικά υψηλά τους κι αν δεν καταφέρουν φέτος να τα διασπάσουν ανοδικά, οι πιθανότητες να τα δούμε σε πτωτική αγορά για τα δύο τουλάχιστον επόμενα χρόνια είναι πάρα πολύ μεγάλες. Ειδικά για το 30ετές, το οποίο σταμάτησε στην πλάγια γραμμής στήριξης που είχαμε σημάνει, θα πούμε πως μια ενδεχόμενη αποτυχία του να κλείσει ένα τρίμηνο πάνω από τα 160, θα ενισχύσει αυτό το σενάριο της πτώσης που θα αλλάξει για το μέλλον την ζωή όπως την γνωρίζουμε.”

US INTEREST RATE 10 YEAR, M, CBOE

Στο παραπάνω, επικαιροποιημένο, διάγραμμα μας για την απόδοση του αμερικανικού δεκαετούς, μπορείτε να δείτε την εξέλιξη της απόδοσης, σε σχέση με την πρώτη φορά που το παρουσιάσαμε τον Ιανουάριο του 2017, η οποία ξεπέρασε το 2.80% και μπήκε στην περιοχή αντίστασης που βρίσκεται ως το 3%. Θα παρατηρήσετε ότι μέσα σε αυτήν την καθοδική πορεία των 37 χρόνων από το 1987 που μόλις διασπάστηκε ανοδικά, κάθε φορά που ο δείκτης ανέβαινε στην καθοδική γραμμή τάσης (κόκκινη) είχαμε ή κάποιο καταστροφικό γεγονός ή διόρθωση στα χρηματιστήρια και πολλές φορές κραχ. Δεν θα έπρεπε λοιπόν κανείς ούτε να βρεθεί με το στόμα ανοικτό αυτή τη φορά, ούτε να συμμετέχει στο καζίνο χωρίς αντιστάθμιση, πόσο μάλλον δε να έχει ποντάρει αντίθετα με την πιθανή έκρηξη της μεταβλητότητας, όπως έκανε μεγάλο κομμάτι των συμμετεχόντων.

Συνεχίζοντας, στην ίδια αυτή έκθεση, παρουσιάσαμε και το διάγραμμα του αμερικάνικου τριακονταετούς ομολόγου, με την συνέχεια του κειμένου:

“Αν κάποιος θεωρεί υπερβολική την προηγούμενη πρόταση, αρκεί απλώς να σκεφτεί πως τα νομίσματα των κρατών, αλλά και το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα του χρέους, βασίζονται στην πυραμίδα – ή “αεροπλανάκι”, για κάποιους – που χτίζεται πάνω στα ομόλογά τους, αφού τοποθετούνται ως εχέγγυα για όλες τις υπόλοιπες διαπραγματεύσεις και συναλλαγές του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Άρα, οποιαδήποτε μορφής αδυναμία τους να σταθεροποιηθούν μπροστά σε ενδεχόμενο κραχ, θα θέσει ακαριαία τα αντίστοιχα νομίσματα σε κρίση αξιοπιστίας. Μεγαλύτερης και γενικότερης από κάθε άλλη φορά ως προς το μέγεθος των πολιτών, οι οποίοι αντιλαμβάνονται ολοένα και περισσότερο πια την ασυδοσία των τραπεζών και την διαφθορά των πολιτικών, που έφεραν ως αποτέλεσμα την κοινωνική διανομή των ζημιών τους στους φορολογούμενους.

Ένα μηναίο κλείσιμο κάτω από τα 151 στο προηγούμενο διάγραμμα μας, θα αυξήσει ακόμη περισσότερο τις πιθανότητες για μεγαλύτερη πτώση των τριακονταετών ομολόγων, κατά 6%-8% τουλάχιστον κι αντιστρόφως ανάλογη άνοδο των αποδόσεων τους. Σενάριο που προφανώς θα αυξήσει την δυναμική του δολαρίου, σαν την πρώτη επιλογή καταφυγίου ασφαλείας της μάζας, λόγω της επίσημης, παγκόσμιας αποθεματικής του ιδιότητας, καθώς και της τεράστιας ρευστότητάς του.”

US T BOND FUTURES, M, CBOT

Στο επίσης, επικαιροποιημένο, παραπάνω διάγραμμα μας, του τριακονταετούς αμερικάνικου ομολόγου, οι περιοχές που είχαμε αναφέρει παραβιάστηκαν, με αποτέλεσμα να διασπαστεί καθοδικά η στήριξη (κόκκινη γραμμή) που δίνει στον πιθανό σχηματισμό κορυφής στόχο πρόβλεψη στην περιοχή των 125, με πιθανή, πρόσκαιρη, αντίδραση στην ανοδική γραμμή στήριξης (μπλε) του καναλιού, περίπου στα 142 με 140.

Ένα μόλις μικρό δείγμα του τι μπορεί να συμβεί, πήραμε την βδομάδα που μας πέρασε με την βίαιη πτώση των αμερικάνικων χρηματιστηρίων, τα οποία παρέσυραν και όλα τα υπόλοιπα, για την οποία είχαμε προειδοποιήσει στην έκθεσή μας του Ιανουαρίου με τίτλο “Η αρχή της βασιλείας του ρίσκου”. Σε πρώτη εικόνα, ο αποτυχημένος σχεδιασμός παραγώγων ETP και ΕΤF-τα οποία υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να απαγορεύονται- όπως τα XIV και SVXY, της Credit Suisse και της Nomura αντίστοιχα, έσκασαν με την αύξηση του δείκτη μεταβλητότητας VIX κατά περισσότερο από 100% σε μια μέρα, αφού πρώτα βασίλευσαν στα προηγούμενα χρόνια της ποσοτικής χαλάρωσης, προσφέροντας από χίλια έως τρεις χιλιάδες τοις εκατό απόδοση. Σε δεύτερο πλάνο, η κατακόρυφη πτώση τους, αφού ποντάρουν στην έλλειψη μεταβλητότητας, πυροδότησε εκ νέου αύξηση του δείκτη VIX και τα ανάγκασε να κλείσουν την διαπραγμάτευσή τους, ζημιώνοντας τους απερίσκεπτους επενδυτές με περισσότερα από $3 δισεκατομμύρια σε μια μέρα, ενώ έδωσαν σήμα στις αλγοριθμικές μηχανές, που πια είναι υπεύθυνες για το 80% των διαπραγματεύσεων, να πουλήσουν ακαριαία, με αποτέλεσμα να χάσει 1,175 μονάδες ο Dow Jones, τις περισσότερες ποτέ στην εκατον-είκοσι ετών ιστορία του.

Ήταν το “Welcome Mr. Powell” σύνθημα των καρχαριών, προς τον νέο πρόεδρο της FED που ανέλαβε επίσημα αυτή τη βδομάδα, διαδεχόμενος την κα Yellen; Κατά την γνώμη μας, ναι, μιας και μεγάλοι και τρανοί της Wall Street, όπως ο κος Ray Dalio, ποντάρουν ασύστολα στην καταστροφή της Ευρώπης με αιχμή τις ιταλικές εκλογές σορτάροντας τις χρεοκοπημένες τράπεζες της χώρας όπως και τις ισπανικές , δηλώνουν όμως δημόσια την στήριξή τους στις αμερικάνικες χρηματαγορές. Ένα στοιχείο που επιβεβαιώνει την υποψία μας είναι, ότι η FED, την τελευταία βδομάδα του Ιανουαρίου, ξεκινώντας να μειώσει τον ισολογισμό της μετά από 9 χρόνια, μετά την προαναγγελία της, προχώρησε στην μεγαλύτερη ως τώρα πώληση ομολόγων του χαρτοφυλακίου της, όπως δείχνει το διάγραμμα της που ακολουθεί, με ποσό $22 δισεκατομμυρίων. Κάτι τέτοιο, ευνόητα θα σταματήσει για λίγο την κάθετη ανάβαση των χρηματιστηρίων που ενσωματώνουν στις υπερβολικές θεωρήσεις των κερδών από τις εισηγμένες, την μελλοντική άνοδο του πληθωρισμού. Ο κος Powell πάντως δεν αντέδρασε με κάποια δημόσια δήλωσή του, πράγμα που μας κάνει να συμπεραίνουμε ότι το όριο ανοχής του βρίσκεται χαμηλότερα στους χρηματιστηριακούς δείκτες.

Θα αντέξει η FED, και οι υπόλοιπες κεντρικές τράπεζες την πολιτική πίεση για να προχωρήσουν σε ελάφρυνση των ισολογισμών τους κι άρα μείωση της ποσότητας του διαθέσιμου χρήματος, μπροστά στην απειλή του σπάσιμου της φούσκας που οι ίδιες φρόντισαν να δημιουργηθεί είτε στην αγορά ομολόγων είτε στα χρηματιστήρια; Θα συνεχίσουν να παραμένουν ανεξάρτητες μετά από ένα μεγάλο κραχ, στο οποίο θα βρουν τους πολιτικούς να τις κατηγορούν δημόσια, βγάζοντας έτσι οι ίδιοι από πάνω τους όλη την ευθύνη όπως κάνουν πάντα; Θα αντέξει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα το σκάσιμο της φούσκας ή θα καταρρεύσει κι αυτή αφού το κρατικός χρέος δεν είναι ενιαίο όπως στις Η.Π.Α., αλλά έχει εκδοθεί ανά χώρα κι όχι σε ομοσπονδιακό επίπεδο, κάνοντας το ευρώ θνησιγενές; Θα μπορέσει η FED να την βοηθήσει με έξτρα πιστωτική γραμμή δολαρίων, όπως έκανε το 2008, προκειμένου να μην κατηγορηθεί από το αμερικάνικο κογκρέσο και να χάσει την άδειά της να εκτυπώνει χρήματα για λογαριασμό την Η.Π.Α., ειδικά τώρα που στρατηγική της νέας προεδρίας των Η.Π.Α. στρέφεται στον απομονωτισμό;

Καταλαβαίνετε πως, από την έλλειψη απαντήσεων σε όλες αυτές τις καθόλου υποθετικές ερωτήσεις, δεν είναι υπερβολικό να γράφουμε ότι το σκάσιμο της φούσκας των ομολόγων “…μπορεί να φτάσει να αλλάξει την ζωή μας όπως την γνωρίζουμε ως σήμερα”, γιατί μιλάμε για ένα κατακλυσμιαίο γεγονός, απείρως ισχυρότερου της κρίσης του 2008. Μια κρίση, ίσως αναγκαία και ικανή, για να οδηγήσει στο νέο αποθεματικό νόμισμα μετά το δολάριο.

Στις αναλύσεις μας για την αυτοεκπληρούμενη προφητεία του δολάριου και τις επισημάνσεις μας για την υπερβολική διόγκωση του χρέους στις αναπτυσσόμενες αγορές, από επενδυτές, τζογαδόρους αλλά ακόμη και ταμεία συντάξεων που είδαν τα κέρδη τους να μειώνονται δραματικά με τα φτηνά έως αρνητικά επιτόκια στην δεκαετία της ποσοτικής χαλάρωσης QE, έρχεται να προστεθεί η προειδοποίηση της BIS. Το θεσμικό όργανο των κεντρικών τραπεζών χτυπά τον κώδωνα του κινδύνου δημόσια στα μέλη της-ότι κι αν σημαίνει αυτό-πως, η αύξηση του δανεισμού σε δολάρια θα προκαλέσει μια συστημική έκρηξη στο κρατικό κι εταιρικό χρέος. Μέσα στην τελευταία χρονιά ως τον Σεπτέμβριο, ο δανεισμός αυξήθηκε κατά $9 τρισεκατομμύρια σε δολάρια και περίπου 3 δισεκατομμύρια σε ευρώ και σε γιεν.

Η απόφαση του κατεστημένου να προασπίσει το τραπεζικό σύστημα στην κρίση των ενυπόθηκων δανείων στις Η.Π.Α., το 2008 που το τελευταίο δημιούργησε από απληστία, τονώνοντας την αγορά των ομολόγων μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης QE, για να υπερασπίσει το νόμισμα και όχι την αληθινή οικονομία, δεν έχει φανερώσει ακόμη σε απόλυτο βαθμό τις συνέπειές της. Ο επιχειρηματικός κύκλος παραβιάστηκε δολοφονικά, με αποτέλεσμα να μην υπάρξει η κάθαρση που θα επανόριζε μια υγιή αρχή. Έτσι, κρατήθηκαν δεκάδες χιλιάδες εταιρίας παγκόσμια σε κατάσταση ζόμπι, ενώ δεν θα έπρεπε να υπάρχουν κλείνοντας τον δρόμο για νέες και καινοτόμες, αφού τα λεγόμενα και “σκουπίδια”, εταιρικά ομόλογά τους, αγοράστηκαν από τις κεντρικές τράπεζες με φρεσκοτυπωμένο, λογιστικό, ψηφιακό χρήμα χωρίς αντίκρυσμα.

Ο χρηματιστηριακός κύκλος παραβιάστηκε επίσης, εθισμένος πια στους πακτωλούς φτηνού δανεισμού με μηδενικά επιτόκια, όπου οι εταιρίες αντί να διαθέτουν αυτά τα χρήματα για την δημιουργία νέων προϊόντων, τα χρησιμοποιούσαν για επαναγοράζουν τις μετοχές τους ώστε να ανεβαίνει η τιμή τους και να επιβραβεύονται τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου με παχυλά bonus, ενώ οι εμπορικές τράπεζες πάρκαραν τα πακέτα του φτηνού δανεισμού στους λογαριασμούς της FED για να τοκίζονται ασφαλισμένα κατά 0.25%. Όπως και στην περίπτωση με την διάσωση της χώρας μας, ελάχιστα κεφάλαια διατέθηκαν στην πραγματική οικονομία και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που απασχολούν περίπου το 70% του εργατικού δυναμικού. Αυτή η ληστρική στρέβλωση, φτάνει σιγά σιγά στο τέλος της. Η δεκαετής αυτή προσπάθεια τόνωσης της εμπιστοσύνης στην οικονομία, απέτυχε οικτρά, όπως αναμενόταν, γιατί ακόμη κι η ελάχιστη τοποθέτηση νέων κεφαλαίων στην πραγματική οικονομία ακυρώθηκε ουσιαστικά από την αύξηση της φορολογίας κι έτσι εκμηδενίστηκαν οι πιθανότητες αύξησης του πολυπόθητου πληθωρισμού. Ως τώρα.

Η κατά $17 τρισεκατομμύρια αύξηση της ποσότητας χρήματος από τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες, θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα στα επόμενα χρόνια. Η αύξηση των βασικών επιτοκίων, αν γίνει σωστά κι όχι πυροσβεστικά πίσω από την καμπύλη απόδοσης, όπως ιστορικά κάνουν οι κεντρικές τράπεζες, μπορεί να φρενάρει τον πληθωρισμό των παγίων στοιχείων που δημιουργήθηκαν από την υπερβολική ένεση φρέσκου χρήματος. Δεν μπορεί όμως να ακυρώσει αυτόν που διαχύθηκε στα fiat νομίσματα ή να ανατρέψει την αύξηση του κόστους στα δομικά στοιχεία του πληθωρισμού, πράγματα που αυξάνουν κάθετα το επίπεδο του κόστους διαβίωσης. Δεν είναι τυχαίο ότι την τελευταία δεκαετία αυξήθηκε το εισοδηματικό χάσμα ανάμεσα στις μικρομεσαίες κατηγορίες κι αυτές των πλούσιων, χωρίς να επιτευχθεί αύξηση του πληθωρισμού σε περιβάλλον ζήτησης (demand inflation).

Αντίθετα, αυτό που θα κάνει σίγουρα η αύξηση των βασικών επιτοκίων και η μείωση των ισολογισμών των κεντρικών τραπεζών, είναι να πυροδοτήσει τα επιτόκια του κρατικού χρέους των ομολόγων διογκώνοντας τα χρεολύσια, οδηγώντας την μία χώρα μετά την άλλη είτε σε αδυναμία πληρωμών είτε σε επανέκδοση προς κάλυψη των δόσεων με δυσχερέστερους όρους και με αυξημένα επιτόκια. Ακριβώς όπως έκανε ο διοικητής της FED το 1981, κος Volcker, ανάβοντας την σπίθα για να εκτιναχθεί στην σημερινή κατάσταση το αμερικάνικο χρέος, που μόλις έφτασε στο 103% επί του εθνικού ακαθάριστου προϊόντος, αφού διπλασιάστηκε από $10 σε $20 τρισεκατομμύρια κατά την θητεία του κου Obama, την ώρα που όπως δείχνει το παρακάτω γράφημα, η ευαισθησία των επιτοκίων σε αύξηση εκατό μονάδων βάσης είναι στο υψηλότερο σημείο της τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Ιστορικά, τα ομόλογα πωλούνται από τους επενδυτές μπροστά στον φόβο της αύξησης του πληθωρισμού. Κι αυτό γιατί ακόμη κι ένα κουπόνι της τάξης του 3%, καταλήγει σε πραγματική απόδοση της μιας ποσοστιαίας μονάδας, όταν ο πληθωρισμός είναι στο 2%, όπως διατείνεται η FED. Θα ακολουθήσει ο νέος πρόεδρος κος Powell, τον ήδη ανακοινωμένο προγραμματισμό για τρεις, πιθανές, αυξήσεις των βασικών επιτοκίων της μέσα σε αυτή τη χρονιά? Κανείς δεν το ξέρει αυτό. Αυτό που ξέρουμε όμως είναι πως, η απόδοση του αμερικανικού διετούς, που είναι αυτό που επηρεάζεται άμεσα και περισσότερο από τις αυξήσεις της κεντρικής τράπεζας, ξεπέρασε το 2%, για πρώτη φορά μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, κι ήδη προσφέρει δελεαστικότερη απόδοση από τον μέσο όρο των μερισμάτων του δείκτη S&P 500.

Ενώ το κρατικό χρέος και η αγορά των ομολόγων διεθνώς έχουν ξεπεράσει κατά πολύ το υψηλότερο σημείο κινδύνου, αποδίδοντας μηδαμινά ή και αρνητικά επιτόκια, αρχίζει να μπαίνει τώρα στην εικόνα και το αμερικάνικο χρέος που θεωρείται και το ασφαλέστερο, κυρίως λόγω της ιδιότητας του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος αλλά και της πολεμικής ισχύος της υπερδύναμης. Η πρόβλεψη για το φετινό έλλειμμα ξεπερνά τα $500 δισεκατομμύρια, ποσό το οποίο ανεβαίνει σε πάνω από $1 τρισεκατομμύριο για το 2019, κι είναι περίπου τόσος επίσης ο καθαρός δανεισμός που θα χρειαστούν οι Η.Π.Α. για κάθε μία από τις δύο επόμενες χρονιές, κυρίως λόγω του νέων φορολογικών ελαφρύνσεων που πέρασε ο κος Trump. Πως λοιπόν το κογκρέσσο θα βρει αυτά τα χρήματα για να χρηματοδοτήσει την αμερικάνικη κυβέρνηση; Φυσικά εκδίδοντας περισσότερο χρέος σε ομόλογα, είναι η αυτονόητη απάντηση, αυξάνοντας όμως την προσφορά σε μια χρονική στιγμή που η FED έχει ανακοινώσει ότι προχωρά σε μείωση του ισολογισμού της και πώληση των ομολόγων του χαρτοφυλακίου της που φούσκωσε τα τελευταία δέκα χρόνια μέσω της ποσοτικής χαλάρωση QE.

Κι εδώ ξεκινά το αρνητικό, αυτοτροφοδοτούμενο σπιράλ, καθόδου. Μεγαλώνοντας η προσφορά στην αγορά, μεγαλώνει και το ρίσκο των επενδυτών σε ομόλογα, άρα αυξάνει και το κόστος του χρήματος, των επιτοκίων δηλαδή, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο την εύθραυστη πια εμπιστοσύνη της αγοράς κρατικού χρέους. Τι μπορεί να κάνει η FED για να αποσοβήσει το ρίσκο, ακόμη και στα μικρότερης διάρκειας τραπεζογραμμάτια (T Bills); Nα προσφέρει στους επενδυτές μεγαλύτερη απόδοση. Όσο όμως η καμπύλη απόδοσης (yield curve) ανεβαίνει, τόσο περισσότερο θα ανεβαίνει το κόστος δανεισμού για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, προφανώς μειώνοντας την μέγιστη δυνατή απόδοση της οικονομίας. Επακόλουθα, αυτό συνιστά μεγαλύτερη κυβερνητική παρέμβαση μέσω δανεισμού, η οποία θα συνεχίσει να αυξάνει τον λόγο χρέους προς ακαθάριστο προϊόν που έφτασε αισίως στο 103%, πράγμα που με την σειρά του θα κάνει λιγότερο θελκτικά λόγω ρίσκου τα αμερικάνικα ομόλογα στους επενδυτές. Όσο η ζήτηση θα μειώνεται, τόσο θα επηρεάζεται η ισοτιμία του δολαρίου αφού οι επενδυτές θα φτάσουν όταν τα ομόλογα ωριμάζουν να πληρώνονται μικρότερης αξίας και αγοραστικής δύναμης νόμισμα, αυξάνοντας έτσι ακόμη περισσότερο το ρίσκο τους. Βέβαια, η αποχώρηση του κεφαλαίου από τις υπόλοιπες ηπείρους που θα πληγούν πρώτες θα το φέρει και πάλι στην αγκαλιά των αμερικάνικων ομολόγων συμπιέζοντας τα επιτόκια προς τα κάτω, δημιουργώντας έτσι την απαραίτητη bull trap κατά την γνώμη μας, που είναι πάντα απαραίτητη πριν το μεγάλο τέλος, παγιδεύοντας τελικά τους επενδυτές με μόνη έξοδο αυτήν, την αιωνίως συνωστισμένη, του κινδύνου.

GOLD / US30 YEAR BOND, MONTHLY, RATIO

Που βρίσκεται όμως το αμερικάνικο τριακονταετές ομόλογο σε σχέση με τον χρυσό; Όπως βλέπετε στο παραπάνω διάγραμμα μας, μόλις έφτασε στην ζώνη προσφοράς μετά τον πάτο του 2015, που ήταν και η πρώτη, δημόσια σύστασή μας για αγορές χρυσού και ασημιού σε φυσική μορφή νομισμάτων και ράβδων, μετά από ένα ράλλυ της τάξης του 37%. Ποιος αλήθεια, αν είχε αυτή τη γνώση των πραγμάτων που αναφέρουμε, θα προτιμούσε να έχει στο χρηματιστήριο ή στον τραπεζικό του λογαριασμό ένα αποδεικτικό χαρτί, από το να κρατά στα χέρια του χρυσό; Πιστεύουμε ελάχιστοι άνθρωποι.

Ο συσχετισμός των αγορών κρατικού χρέους, των fiat νομισμάτων και του χρυσού είναι από αυτούς που πιστεύουμε ότι πρέπει να παρακολουθεί οποιοσδήποτε άνθρωπος έχει κοπιάσει για να κερδίσει τα χρήματά και την περιουσία του. Ενώ, θεωρητικά τα ανοδικά επιτόκια επιδρούν αρνητικά στην τιμή του χρυσού, από την ώρα που υπάρχουν περιπτώσεις να κερδίζει κάποιος μεγαλύτερα ποσοστά υπεραξίας από αυτά που προσφέρει η τιμή του χρυσού, δεν είναι το στοιχείο που καθορίζει την τιμή του τελευταίου. Τα πραγματικά επιτόκια είναι αυτά που παίζουν ρόλο, δηλαδή το ονομαστικό μείον την τιμή του πληθωρισμού, γιατί πάντα τα βασικά επιτόκια των κεντρικών τραπεζών βρίσκονται πίσω από την καμπύλη της απόδοσης των ομολόγων. Το ότι ανεβαίνει η τιμή του χρυσού κάθε φορά που ανεβάζει η FED τα βασικά της επιτόκια είναι η καλύτερη απόδειξη γι αυτό και την δείξαμε στην έκθεσή μας του Ιανουαρίου.

Όπως, το γεγονός ότι η τιμή του χρυσού έκανε αναστροφή ταυτόγχρονα με το κραχ στις μετοχές και τα ομόλογα, είναι επίσης μια ένδειξη που μας δείχνει αυτό που έχουμε αναφέρει δεκάδες φορές και δεν είναι άλλο από το γεγονός ότι στις μεγάλες και ξαφνικές κρίσεις, η μάζα στρέφεται στο δολλάριο και όχι στα πολύτιμα μέταλλα ακαριαία. Το κραχ της προηγούμενης βδομάδας, ήταν ξεκάθαρα ένα υφεσιακό επεισόδιο από τα πολλά που θα δούμε τα επόμενα χρόνια, αφού μόνο το δολλάριο ανατιμήθηκε απέναντι σε όλα τα υπόλοιπα πάγια περιουσιακά στοιχεία. Από την μια λοιπόν έχουμε την ανάγκη των επενδυτών να προστατευθούν όταν όλα πέφτουν κι από την άλλη ένα πληθωριστικό αποθεματικό νόμισμα, αφήνοντας, για την ώρα, λίγους να σκέπτονται λογικά και να μπορούν να αγοράσουν πολύτιμα μέταλλα σε προνομιακές τιμές.

Λέμε για την ώρα, γιατί όπως είδατε στο παραπάνω διάγραμμα, ο χρυσός είναι υποτιμημένος σε σχέση με τα ομόλογα. Όταν έρθει η στιγμή του καθοδικού αυτοεκπληρούμενο σπιράλ που αναφέραμε για τα επιτόκια και τα ομόλογα και χρειαστεί να εκπληρωθούν οι δανειακές υποχρεώσεις των υπόλοιπων μεγάλων κρατών και τέλος των Η.Π.Α., είτε μέσω χρεοκοπίας, είτε μέσω πληθωρισμού και μετακύλισης, ο χρυσός θα λάμψει ξανά όπως στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Θα αρχίσει να καταγράφει τις πιθανότητες αύξησης στο ρίσκο του κόστους του χρήματος και την εμπιστοσύνη των συμμετεχόντων στις αγορές, αλλά και των απλών πολιτών, για το πόσο φερέγγυες είναι οι ομολογιακές υποθήκες του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ανεβαίνοντας κατά δεκάδες κι ίσως εκατοντάδες δολλάρια καθημερινά από την ζήτηση που θα προκύψει, ως το μόνο αξιόπιστο, χωρίς υποχρεώσεις παθητικού απέναντι σε οποιονδήποτε τρίτο.

Αυτό είναι το σενάριο της Ρωσίας και της Κίνας, που προσπαθώντας να απεξαρτηθούν από την ζώνη του δολλαρίου, επιβάλουν εμπορικούς κανόνες για την ενέργεια και τα οπλικά συστήματα που εμπλέκουν τα δικά τους νομίσματα, ανεβάζοντας ταυτόγχρονα τις ποσότητες χρυσού στα θησαυροφυλάκια των κεντρικών τραπεζών τους. Αυτό που περιμένουμε είναι η στιγμή που θα ανατραπεί το ποσοστό της εμπιστοσύνης στα υπόλοιπα πάγια χρηματοπιστωτικά στοιχεία κι ειδικά στο δολλάριο, το μηνιαίο διάγραμμα του οποίου θα δούμε αμέσως, χωρίς να αποκλείουμε την περίπτωση να υποτιμηθεί το τελευταίο σε μια νύχτα, όπως έκανε ο πρόεδρος Roosevelt το 1934 ανατιμώντας την τιμή του χρυσού κατά 40%.

US DOLLAR FUTURES, M, ICE

“Όπως θα δείτε στο διάγραμμα μας που ακολουθεί, η τιμή απορρίφθηκε από την μεσαία γραμμή του ανοδικού καναλιού, αλλά βρίσκεται μέσα στην ζώνη ζήτησης (μπλε πλαίσιο) κι ίσως επισκεφτεί την κάτω γραμμή του πλαισίου, περίπου στην περιοχή των 90 με 89.5 πριν την υποψήφια αναστροφή, με την ζώνη των 89 με 88.5 να παραμένει ως κομβική στήριξη. Με γεγονός πια το φορολογικό νομοσχέδιο του κου Trump, και τον επικείμενο επαναπατρισμό τεράστιων κεφαλαίων, το μόνο αρνητικό που σίγουρα θα καθορίσει την πορεία του δολαρίου την χρονιά που διανύουμε, είναι όπως προαναφέραμε, οι προσπάθειες για την αποπομπή του κου Τrump από τον Λευκό Οίκο.”

Aυτό γράψαμε στην πρώτη έκθεση της φετινής χρονιάς, αναφέροντας επίσης την πιθανότητα να έχουμε ανοδική αντίδραση σε ημερήσιο χρονοδιάγραμμα, πράγμα που συνέβη όταν ο πρόεδρος Trump επενέβη από το Νταβός για να διορθώσει την εκτός πολιτικού πλαισίου δήλωσή του ΥΠΟΙΚ του κου Mnutsin, που έκανε το αμερικανικό νόμισμα να κατρακυλήσει αστραπιαία πυροδοτώντας προφανώς τις stop loss εντολές που βρίσκονταν στην περιοχή που αναφέραμε παραπάνω. To δολλάριο έκλεισε το μήνα καθοδικά και πάλι στα 89.13, φτάνοντας να τεστάρει την καθοδική γραμμή που διέσπασε ανοδικά το 2015, η οποία ξεκινά από το υψηλό του 2002 κι έχει μεταμορφωθεί σε στήριξη. Ακριβώς από κάτω, μέσα στο πλαίσιο στήριξης (μπλε) βρίσκεται και η ανοδική γραμμή του καναλιού που αρχίζει από το 2011 και παρέχει επίσης σημαντική ασφάλεια σε όσους ποντάρουν σε άνοδο. Όπως θα παρατηρήσετε, σε σχέση με το διάγραμμά μας στην προηγούμενη έκθεση, το plotter της PMG άλλαξε χρώμα στην ζώνη που μόλις διέσπασε η τιμή, μεταμορφώνοντας την σε αντίσταση (κόκκινο πλαίσιο), ενώ πρόσθεσε μια χαμηλότερη ζώνη στήριξης (μπλε πλαίσιο), υπολογίζοντας τις πιθανότητες καθόδου.

Αυτή τη στιγμή έχουμε μεγάλες πιθανότητες παύσης της καθοδικής τάσης σε ημερήσιο χρονοδιάγραμμα, οι οποίες θα ενισχυθούν σημαντικά με ένα εβδομαδιαίο κλείσιμο πάνω από τα 92.27. Θα χρειαστεί ένα αντίστροφο κλείσιμο κάτω από 87.91 για να επιστρέψει η καθοδική τάση με ορμή (momentum), γιατί ας μην ξεχνάμε πως τόσο σε εβδομαδιαίο όσο και σε μηνιαίο επίπεδο είναι παγιωμένη προς τα κάτω, ενώ επίσης ο μεσοπρόθεσμος κύκλος και η ορμή του είναι επίσης καθοδικά. Ένα κλείσιμο στο τέλος του μήνα πάνω από τα 92.64 θα επιβεβαιώσει τις υποψίες μας για ανοδική αναστροφή, ενώ αντίθετα ένα κάτω από το χαμηλό των 88.44 θα συνεχίσει την κάθοδο, σενάριο στο οποίο δίνουμε τις λιγότερες πιθανότητες, όπως έχουν τα πράγματα σήμερα.

Το αμερικάνικο νόμισμα ακολουθεί κατά γράμμα την πορεία που έκανε από το 1995 ως το 2004, όπως είχαμε αναφέρει στην τελευταία έκθεσή μας τον Μάρτιο της προηγούμενης χρονιάς. Πληθαίνουν οι φωνές των αναλυτών που θεωρούν ότι κάποια μυστική συμφωνία έγινε στην προηγούμενη σύσκεψη της G 20 στην Σανγκάη, περί πτώσης του δολλαρίου και με το ταβάνι του αμερικάνικου χρέους να έχει τελειώσει για τα δύο επόμενα χρόνια με αύξηση του ορίου κατά $300 δισεκατομμύρια, απομένουν οι ιταλικές εκλογές και η ψήφιση από τους σοσιαλδημοκράτες για την δημιουργία συνασπισμού κυβέρνησης στην Γερμανία-με τον κο Shulz οριστικά εκτός- την πρώτη βδομάδα του Μαρτίου για να δούμε ίσως το δολάριο και το ευρώ, το διάγραμμα του οποίου ακολουθεί, να αλλάζουν πιθανά πορεία.

EURO FX / US DOLLAR, M, SPOT

Το ευρώ έφτασε και στην δεύτερη αντίσταση που είχαμε επισημάνει στην προηγούμενη έκθεσή μας, ξεπερνώντας την καθοδική γραμμή με τα κλεισίματα των τιμών (διακεκομμένη), ενώ προσθέσαμε κι αυτήν του καναλιού (γκρί) που σχηματίζεται από τα υψηλά των τιμών από το 2008 ως σήμερα. Με το κλείσιμο του μήνα στα 1.2414 δεν μπορούμε να δηλώσουμε με αρκετές πιθανότητες την αναστροφή του, παρόλο που βρίσκεται μέσα στην ζώνη προσφοράς (κόκκινο πλαίσιο). Θα χρειαστεί ακόμη ένα εβδομαδιαίο κλείσιμο κάτω από τα 1.2532 για μεγαλύτερη σιγουριά, ή ακόμη μια αποτυχημένη προσπάθεια διάσπασης της αντίστασης των 1.2570 για κάτι τέτοιο, παρόλες τις θηριώδεις short θέσεις του “έξυπνου χρήματος” των commercials που ποντάρουν σε χαμηλότερες τιμές μελλοντικά και συνήθως δεν κάνουν λάθος.

Ο Φεβρουάριος είναι υποψήφιος να παράξει την αντιστροφή, αφού συμπληρώνεται ο μεσοπρόθεσμος κύκλος, αλλά ακόμη τόσο σε ημερήσιο επίπεδο που η ορμή είναι θετική και η τάση ουδέτερη, όσο και σε εβδομαδιαίο και μηνιαίο επίπεδο που η τάση και η ορμή είναι ανοδικές, θα χρειαστεί υπομονή σε όσους βλέπουν το ευρώ για χαμηλότερες τιμές μελλοντικά. Εκτός από την αντίσταση που προαναφέραμε, υπάρχει κι αυτή των 1.2770 που δίνουμε ελάχιστες πιθανότητες, ενώ οι στηρίξεις βρίσκονται στα 1.2335, 1.2214 και 1.2187 με κύρια την τελευταία. Κάτω από αυτές υπάρχει η κομβική των 1.1843 που αν διασπαστεί καθοδικά θα μπορούμε να δηλώσουμε με μεγαλύτερη σίγουρα ότι καταγράφηκαν τα υψηλά του κύκλου. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται η πρώτη βδομάδα του Μαρτίου που στα προγνωστικά φαίνεται ότι η μεταβλητότητα θα σημειώσει ψηλές ενδείξεις, με άξονα την ψηφοφορία στην Γερμανία που αναφέραμε, αλλά κυρίως τις Ιταλικές εκλογές, των οποίων η τελευταία έρευνα της Ipsos για πρόθεση ψήφου στο γράφημα που ακολουθεί, δείχνει πως τα αντιευρωπαϊκά κόμματα ξεπερνάνε το 55% με 60%.

Aνοδικά έκλεισαν τα πολύτιμα μέταλλα με τον χρυσό στα $1,343.1 ανεβασμένο κατά περίπου τρεις ποσοστιαίες μονάδες και το ασήμι στα $17.24, σαφώς πιο αδύναμο, με μικρότερη από δύο τοις εκατό άνοδο, ανά ουγκιά αντίστοιχα.

Aς δούμε τι γράψαμε στην προηγούμενη έκθεσή μας:

“Με τον μεσοπρόθεσμο κύκλο των πολύτιμων μετάλλων να φτάνει ως τα τέλη Μαρτίου και τα μέσα Απριλίου, υπάρχουν βάσιμες πιθανότητες για συνέχεια του ανοδικού ράλλυ που είδαμε μέσα στον Δεκέμβριο, με πρώτη προϋπόθεση να κλείσουν τον Ιανουάριο ο χρυσός πάνω από τα $1,309.8 και το ασήμι τα $17.49. Στην περίπτωση που συμβεί αυτό, οι επόμενες αντιστάσεις του χρυσού βρίσκονται στα $1,362, στα 1,377.5 που είναι το υψηλό του 2016 και πρέπει οπωσδήποτε να ξεπεραστεί με καλό όγκο συναλλαγών, για να δούμε τον βασιλιά των πολύτιμων μετάλλων να διεκδικήσει τα $1,449, πάνω από τα οποία θεμελιώνεται η τάση ως ανοδική στα μεγάλα χρονοδιαστήματα, σημείο απαραίτητο για να δούμε να ξεδιπλώνεται το μεγάλο πραγματικά ράλλυ που περιμένουμε, το οποίο θα ξεπεράσει το υψηλό του 2011 στον δρόμο για τις $5,000 ανά ουγκιά τουλάχιστον.

Η μόνη υποψία που οφείλουμε να αναφέρουμε αυτή τη στιγμή, είναι πως, η τιμή του χρυσού σε ευρώ βρίσκεται χαμηλότερα από αυτήν του δολαρίου, οπότε έχουμε απόκλιση (divergence), άσχετα αν θεωρούμε πως η τιμή σε ευρώ ανταποκρίνεται σε μια σπάνια ευκαιρία για αγορές. Όπως ίσως θυμούνται οι παλαιότεροι αναγνώστες μας, τα αυθεντικά ράλλυ του χρυσού ξεχωρίζουν γιατί γίνονται έναντι σε όλα τα fiat νομίσματα και όχι μόνο σε κάποια, που ίσως είναι προϊόν arbitrage.”

Ο χρυσός απορρίφθηκε στην αντίσταση των $1,362, με την υποψία μας για την απόκλιση (divergence της τιμής του σε ευρώ να επιβεβαιώνεται και το ασήμι απέτυχε να κλείσει τον μήνα πάνω από τα $17.49, που είχαμε θέσει ως προϋπόθεση για συνέχεια του ανοδικού ράλλυ.

Όπως θα δείτε στο επικαιροποιημένο διάγραμμά μας για τον χρυσό που ακολουθεί, οπισθοχώρησε ακριβώς στην χαμηλή γραμμή της ζώνης προσφοράς και τώρα μας μένει το χαμηλό του μήνα στα $1304.5, το οποίο αν παραβιαστεί θα δούμε κατώτερες τιμές, έστω και βραχυπρόθεσμα. Η αντίσταση βρίσκεται τώρα στα $1,357.7 τα $1,353.4 και στην ζώνη των $1,330 και η στήριξη, εκτός από αυτήν που προαναφέραμε, είναι στα $1,308 και στην περιοχή των $1,275-$1,268.

GOLD FUTURES, M, COMEX

Στην έκθεση του Ιανουαρίου, είχαμε αναφέρει για το ασήμι:

“Το ασήμι, όπως και ο χρυσός, παρότι βρίσκονται υπεραγορασμένα σε ημερήσιο επίπεδο κι άρα υποψήφια για διόρθωση, στα υπόλοιπα χρονοδιαστήματα, της εβδομάδας και του μήνα, η τάση παραμένει θετική όπως και η ορμή, με το πρώτο εμπόδιο να βρίσκεται στο τέλος του μήνα στα $17.49.”

Δυστυχώς, το κλείσιμο της τιμής στο τέλος του μήνα κάτω από αυτό που είχαμε αναφέρει ως προαπαιτούμενο, γύρισε την τάση και την ορμή καθοδικά σε εβδομαδιαίο επίπεδο κι ένα κλείσιμο κάτω από $16.97 θα επιδεινώσει την κατάσταση περισσότερο, με τα $16.50 να είναι η πρώτη βασική στήριξη αυτή τη στιγμή. Οι υπόλοιπες στηρίξεις βρίσκονται $16.14 με $16.05 που είναι η κύρια, η οποία αν χαθεί θα δούμε ίσως την κομβική των $15.63, η οποία έχει συγκρατήσει την τιμή από τον Δεκέμβριο του 2016 μέχρι σήμερα. Το ασήμι πρέπει οπωσδήποτε να διασπάσει ανοδικά την μακροπρόθεσμη γραμμή τάσης (μπλε διακεκομμένη) που ξεκινά από τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς, για να μπορέσει να βρει τους αγοραστές που θα το βοηθήσουν να σπάσει ανοδικά τα $17.49 και να βάλει πλώρη για τα $17.74 που είναι η κύρια με τα $18.29 και $18.80 υψηλότερα να ξεκλειδώνουν την αλλαγή της τάσης σε ανοδική και στα μεγάλα χρονοδιαστήματα.

Όπως θυμούνται οι παλαιότεροι αναγνώστες μας, είναι προϋπόθεση να προηγηθεί το ασήμι της τιμής του χρυσού για να δούμε ένα ανοδικό ράλλυ διαρκείας στα πολύτιμα μέταλλα. Με τον χρυσό να βρίσκεται υψηλότερα στην μεταξύ τους ιστοτομία, το μόνο μήνυμα που εκπέμπεται είναι αυτό της καίριας προσοχής για όλα τα υπόλοιπα πάγια περιουσιακά στοιχεία και όχι μόνο, ως σημάδι κινδύνου.

SILVER FUTURES, W, COMEX

Για το τέλος της σημερινής μας έκθεσης, ένα διάγραμμα που ενσωματώνει την μεταβλητότητα του bitcoin και του χρυσού. Όσο και να πιστεύουμε στην τεχνολογία του Bitcoin και του blockchain, όπως δηλώσαμε στην ειδική έκθεση για τα κρυπτονομίσματα που δημοσιεύσαμε πριν δύο εβδομάδες, δεν γίνεται να συγκρίνουμε ως καταφύγιο ασφαλείας τα 5000 χρόνια ύπαρξης του χρυσού με την μια δεκαετία του bitcoin. H μανιακή σχεδόν διαπραγμάτευση των κρυπτονομισμάτων είναι ιδιότητα κερδοσκοπίας, η οποία απέχει από τα καταφύγια ασφαλείας τα οποία περιβάλλονται με εμπιστοσύνη.

Όπως οι άνθρωποι χρειάζονται αρκετό χρόνο για να εμπιστευτούν κάποιον, έτσι ακριβώς συμβαίνει και στις διαπραγματεύσεις που δεν είναι τίποτα άλλο από το σύνολο εκατομμυρίων, μοναδικών πράξεων ανά στιγμή ανάμεσα στους συμμετέχοντες. Το ενσωματωμένο ένστικτο επιβίωσης που έχουμε, μας κάνει να δοκιμάζουμε ξανά και ξανά και να προχωρούμε σε αποφάσεις όταν νοιώθουμε μέσα μας τον μεγαλύτερο βαθμό ασφαλείας. Δεν είναι τυχαίο, ότι τα αρχαία μας ένστικτά, δομημένα από εκατοντάδες χρόνια πριν, μας οδηγούν να λειτουργούμε συλλογικά, βρίσκοντας αγαλλίαση σε ομάδες κοινών πεποιθήσεων, όσο κι αν αυτό είναι εναντίον της οξυδέρκειας μας. Δεν είναι τυχαίο επίσης πως, το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων στις αγορές κάνει πάντα το ίδιο λάθος, αγοράζοντας ακριβά στα υψηλά των κορυφών από απληστία και πουλώντας στα χαμηλά των πάτων από φόβο. Αυτό ακριβώς αποδεικνύει και την διαδικασία της εμπιστοσύνης αφού οι αγορές και οι αξίες ανεβαίνουν αργά και σταδιακά, αλλά πέφτουν ακαριαία, όπως είδαμε πάλι μόλις στα χρηματιστήρια, μόλις διοχετευτεί μαζικά το αίσθημα του φόβου. H εμπιστοσύνη κερδίζεται και χτίζεται δύσκολα, αλλά χάνεται γρήγορα και εύκολα…

Ένα καταφύγιο ασφαλείας μπορεί να μην ανεβαίνει πάντα σε έκτακτες καταστάσεις, όπως έκανε ο χρυσός τις δύο προηγούμενες εβδομάδες. Αυτό που εκτιμούμε όμως ως ικανό στοιχείο απόδειξης εμπιστοσύνης, είναι πως η μεταβλητότητα του παρέμεινε σταθερή, ενσωματώνοντας στωικά ίσως την ένταση μέσα στην τιμή του. Μήπως αυτό δεν είναι ένα στοιχείο που μας κάνει να εμπιστευόμαστε την κρίση αγαπημένων μας προσώπων, που παραμένουν σταθερά στον διάδρομο της επικοινωνίας μαζί μας, όταν εμείς βρισκόμαστε σε αναταραχή, πάντα εκεί να μας δείχνουν τον δρόμο;

Yγιαίνετε!