28.01 2018

Bitcoin και κρυπτομανία, το χρήμα του διαδικτύου

Mπορεί το κύριο ενδιαφέρον μας-στην κυριολεξία το μοναδικό-να είναι τα πολύτιμα μέταλλα, είμαστε αναγκασμένοι όμως να παρακολουθούμε καθημερινά τις κινήσεις όλων των πάγιων χρηματοπιστωτικών στοιχείων που διαπραγματεύονται στα διεθνή χρηματιστήρια. Για τον απλό λόγο ότι, ο χρυσός και το ασήμι, ανά περιόδους, συγχρονίζονται με τις κινήσεις διαφόρων από αυτά, όπως συμβαίνει ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες με τα κρυπτονομίσματα, πράγμα που θα διαπιστώσετε εύκολα στο διάγραμμα μας που ακολουθεί.

Ιδιαίτερο βάρος έχουμε δώσει σε αυτά και ειδικά στο Bitcoin, ένα αποκεντρωμένο σύστημα κλιμακούμενων σε δυσκολία λύσης μαθηματικών προβλημάτων που λειτουργεί ως πλατφόρμα συναλλαγών, αλλά και σαν νόμισμα (bitcoin) ταυτόγχρονα. Κυρίως γιατί βρίσκεται έξω από το νομισματικό σύστημα των κεντρικών τραπεζών, αλλά εξίσου γιατί υποστηρίζεται κι είναι αλληλένδετο κομμάτι της περισσότερο εντυπωσιακής τεχνολογίας που έχουμε δει μετά την εφεύρεση του internet, του blockchain, το επίσης αποκεντρωμένο δημόσιο καθολικό που κάνει το Bitcoin να λειτουργεί, αναφορές για το οποίο ξεκινήσαμε πριν περίπου τρία χρόνια.

BITCOIN / DOLLAR, D, SPOT
RATIO GOLD / BITCOIN, D, INDEX

Mια απλή παρατήρηση αρκεί για να διαπιστώσει κάποιος ότι το bitcoin και τα πολύτιμα μέταλλα έχουν απόλυτα αρνητικό συσχετισμό στον τελευταίο μεσοπρόθεσμο κύκλο τους, ο οποίος κατέγραψε επακριβώς τα χαμηλά και τα υψηλά τα δύο πάγιων στοιχείων. Ίσως, σε αυτό τον κύκλο να φαίνεται ξεκάθαρα ή άποψη των επενδυτών για το τι θεωρείται καταφύγιο ασφαλείας. Ας μην ξεχνάμε πως, η αντίδραση του bitcoin όταν ξεκίνησε ή δοκιμή υπερηπειρωτικού βαλιστικού πυραύλου από την Β.Κορέα ήταν πτωτική κατά 20%, ακριβώς στον προηγούμενο κύκλο που η τιμή του χρυσού άρχισε να ανεβαίνει.

Ο λόγος που καθυστερήσαμε να δημοσιοποιήσουμε αυτή την έκθεση από όταν την αναγγείλαμε, ήταν για να δούμε πως θα λειτουργήσει η τιμή με το άνοιγμα στα δύο αμερικάνικα χρηματιστήρια CBOE και CME της αγοράς προθεσμιακών συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης (futures). Κι εκεί που όλοι περίμεναν πως η τιμή θα συνεχίζει να εκτοξεύεται στην στρατόσφαιρα, αψηφώντας την δύναμη της βαρύτητας, να που το άνοιγμα του συμβολαίου για την διαπραγμάτευση του bitcoin στο CME συνέπεσε με το υψηλό του, όπως περίμεναν όλοι οι παλιοί traders γνωρίζοντας τα τερτίπια του συστήματος. Τώρα μένει να δούμε αν το βραχυπρόθεσμο έστω χαμηλό της τιμής του bitcoin καταγράφηκε όταν έκλεισε το συμβόλαιο του CME, όπως φαίνεται η σημείωση στο διάγραμμα μας, πράγμα που θα ξέρουμε με το κλείσιμο της τιμής στο τέλος του μήνα.

Μπορεί ο όγκος συναλλαγών να ήταν ελάχιστος, όπως θα δείτε παρακάτω στο διάγραμμα του Bloomberg, μερικές δεκάδες εκατομμύρια δολάρια στα αμερικάνικα futures, μπροστά σε αυτόν που γίνεται καθημερινά στα ψηφιακά χρηματιστήρια που είναι δεκάδες παγκόσμια – για παράδειγμα στο Bitmex o τζίρος ξεπερνάει το ένα δισεκατομμύριο δολάρια-η δύναμη όμως της συστημικής αναμετάδοσης απο τα ΜΜΕ της τιμής του CME, βοήθησε να δημιουργηθεί μια αρνητική δίνη καθόδου, σε αυτό που πια θεωρείται ως καταφύγιο ασφαλείας μαζί με τα πολύτιμα μέταλλα. Τα τελευταία κυρίως για τις προηγούμενες γενιές και τα ψηφιακά νομίσματα για τους millenials.

Μόνο που οι τελευταίοι δεν χρησιμοποιούν τα ψηφιακά κρυπτονομίσματα ως αποθήκευση αξίας, γιατί μόνο το bitcoin από όλα αυτά εμφανίζει τέτοια ιδιότητα σε πλήρη αντιδιαστολή βέβαια με το paper του Nakamoto, ο οποίος το κατανόμασε ως ένα διαμοιρασμένο (peer to peer) δίκτυο συναλλαγών και πληρωμών με μετρητά (cash). Ως ένα νόμισμα δηλαδή, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε καθημερινές συναλλαγές εμπορίου και υπηρεσιών με χαμηλότερο κόστος από το αντίστοιχο τραπεζικό και χωρίς την ανάγκη τρίτου ενδιάμεσου ανάμεσα στα δύο -ή και παραπάνω μέσω έξυπνων συμβολαίων (smart contracts)- συναλλασσόμενα μέρη. Η σκληρή διακλάδωσή του όμως (hard fork) μέσω του segwit προκάλεσε την απόσχιση μελών της πυρηνικής ομάδας που ανέπτυξε με προγραμματιστικό κώδικα σαν εφαρμογή την πρωτοποριακή εφεύρεση του Nakamoto με βάση την ιδεολογία του ανοιχτού πρωτόκολλου. Έτσι επέτρεψε στην Silicon Valley να πάρει την πρωτοκαθεδρία με την συμφωνία της Νέας Υόρκης (NY Agreement), περιορίζοντας την αύξηση χωρητικότητας των block σε 1mb, με αποτέλεσμα το blockchain του bitcoin να διακλαδωθεί σε bitcoin και bitcoin cash, δημιουργώντας στην ουσία ένα επιπλέον νόμισμα.

Μπορείτε να δείτε στο παρακάτω γράφημα ότι, όπου απέτυχε ως τώρα το bitcoin, αποκλίνοντας από τον αρχικό σκοπό του Nakamoto, στο χαμηλό κόστος συναλλαγών δηλαδή (μπλε γραμμή), αφού έχει φτάσει να απαιτούνται δεκάδες δολάρια ακόμη και για την μικρότερη πράξη όταν το δίκτυο είναι υπερφορτωμένο, εκεί πέτυχε το bitcoin cash(κόκκινη γραμμή), του οποίου ο αλγόριθμος διατηρεί το κόστος χαμηλά ανεξάρτητα από την αξία της πράξης και την υπερφόρτωση του δικτύου.

Δεν υπάρχει κλάδος στην οικονομία που δεν πειραματίζεται αυτή τη στιγμή μέσω του blockchain στις μελλοντικές εφαρμογές, όπως θα δείτε στο παρακάτω γράφημα, από την ιατρική ως την αυτοκινητοβιομηχανία και τις αγροτικές καλλιέργειες ως το διάστημα και τα κοινωνικά media. Όπως δεν υπάρχει τομέας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένων των κεντρικών τραπεζών και των υπόλοιπών θεσμικών, που δεν έχει ήδη σχεδιάσει ή λανσάρει εφαρμογές μέσω αυτής της εκπληκτικής σύλληψης του, ακόμη άγνωστου εφευρέτη του, Satoshi Nakamoto ή ίσως του κατά κόσμον Craig Wright, ο οποίος δεν το έχει παραδεχθεί επίσημα ποτέ του. H Ολλανδία έχει σχεδιάσει το δικό της ψηφιακό νόμισμα, η Ρωσία και η Αυστραλία το ίδιο, οι Brics το ετοιμάζουν, ενώ η Εσθονία μάλλον θα είναι πρώτη που θα το θέσει σε διαπραγμάτευση, αψηφώντας τις απειλές του κου Draghi.

Έχουμε αναφέρει εφαρμογές για χρηματιστήρια, επίσης τους προβληματισμούς των μεγαλύτερων μηχανισμών πιστωτικής εκκαθάρισης καρτών, όπως η Visa και η Mastercard, αλλά και η Paypal και βέβαια πολλά τραπεζικά project, σαν κι αυτό του μηχανισμού εκκαθάρισης της UBS μέσω ιδιωτικού blockchain. Όλα σχέδια ικανά να μειώσουν τα λειτουργικά έξοδα τους κατά πολύ, ενώ ακόμη και η BIS εξέδωσε οδηγία, σύμφωνα με την οποία οι κεντρικές τράπεζες όλου του κόσμου οφείλουν να λάβουν τα κρυπτονομίσματα σοβαρά υπόψιν τους.

Δυστυχώς, για τους πολλούς και κυρίως μικρούς σε ηλικία φανατικούς υποστηρικτές του, όπως θα δείτε στο γράφημα του Bloomberg που ακολουθεί, το bitcoin έχει μπει σε φάση μεσοπρόθεσμης, τουλάχιστον διόρθωσης μετά την κατά περισσότερο από 2000% άνοδο του την τελευταία χρονιά. Ευνόητα, έχει προκληθεί μαζική υστερία στα forum, από εκατοντάδες μαθητές και φοιτητές, δυνητικά εκατομμυριούχους, που είδαν την αξία του να κατακρημνίζεται κατά 50% μετά τις απανωτές ανακοινώσεις κυρίως της Κίνας και της Ν. Κορέας για την απαγόρευση της χρήσης του, όσο κι αν κάτι τέτοιο, τεχνολογικά, είναι από δύσκολο έως απίθανο να συμβεί.

Βέβαια, αντίστροφα, είναι σχετικά εύκολο μέχρι να ρυθμιστεί η αγορά, να μην επιτραπεί πια η διασύνδεση των ανοιγμένων με ψευδώνυμο διαπραγματευτικών λογαριασμών με αντίστοιχο ταυτοποιημένο τραπεζικό λογαριασμό, όπως πάει να συμβεί στην Ν.Κορέα, απαγορεύοντας ουσιαστικά στους χρήστες να ανταλλάσσουν εύκολα κατά το δυνατόν και δήθεν κρυφά τα κρυπτονομίσματα σε fiat νομίσματα. Πράγμα που θα κάνει την διαπραγμάτευση τους λιγότερο θελκτική σε όλους. Η πιστοποίηση της συναλλαγής με την ταυτοποίηση του ατόμου ή της οντότητας είναι σίγουρο ότι θα αποτρέψει όσους χρησιμοποιούν τα κρυπτονομίσματα για ύποπτους λόγους ή ακόμη κι αυτούς που κάνουν παράνομες εξαγωγές κεφαλαίων ή πιστεύουν ότι θα παρακάμψουν την φορολογία, αγνοώντας προφανώς ότι με ψήφισμα στην συνεδρίαση των G20 χωρών παρακολουθούνται από πέρυσι διεθνώς όλες οι τραπεζικές συναλλαγές.

Ο λόγος των διορθώσεων, μερικές φορές είναι σχετικά απλός. Όταν υπάρχει υπερβολικός ενθουσιασμός σε οποιοδήποτε διαπραγματεύσιμο πάγιο στοιχείο, είναι σημάδι ιδιαίτερης προσοχής, όπως θα δείτε στην έρευνα της BOFA που ακολουθεί, με το bitcoin να φιγουράρει πρώτο στην λίστα της έρευνας για τις υπερβολικές θέσεις ανόδου που έχουν πάρει οι διαπραγματευόμενοι. Όπως έχουμε δείξει και στα πολύτιμα μέταλλα, αλλά και με τα διεθνή νομίσματα, το “έξυπνο χρήμα” λειτουργεί και θησαυρίζει κάνοντας ακριβώς το αντίθετο από ότι κάνει η υπόλοιπη μάζα, τα χρήματα και οι ζημιές της οποίας είναι το καύσιμο για να λειτουργούν τα χρηματιστήρια υπέρ των λίγων, αφού μόνο το 5% των συμμετεχόντων είναι κερδοφόρο.

Ποιο όμως είναι το “έξυπνο χρήμα” στην αγορά των ψηφιακών νομισμάτων από την ώρα που, θεωρητικά, απουσιάζουν από το παιχνίδι οι κεντρικές κι εμπορικές τράπεζες, αλλά και όλοι οι κορυφαίοι επενδυτικοί οίκοι στον κόσμο, όπως θα δείτε στο επόμενο γράφημα, μιας και η αγορά είναι ακόμη, κακώς κι ίσως εσκεμμένα, αρρύθμιστη, ώστε κάποια στιγμή να συμβεί το μοιραίο κραχ που θα διώξει όλους τους φίλους των κρυπτονομισμάτων; Πρώτα απ’ όλα οι ίδιοι οι δημιουργοί των εκατοντάδων κρυπτονομισμάτων που έχουν εξασφαλίσει τεράστια μερίδια από την αρχική κυκλοφορία ή την εξόρυξη (mining), πριν την διάθεση στην αγορά, οι οποίοι εκτός του Charlie Lee του Litecoin που πούλησε το μερίδιο του μετά από αύξηση 8,300%, συνεχίζουν να κρατούν αμφιλεγόμενες ποσότητες από αυτά.

Δεύτερον, όλοι οι αρχικοί επενδυτές που διέγνωσαν αρκετά πριν την εκρηκτική άνοδό τους και φρόντισαν είτε να εξορύξουν είτε να επενδύσουν σε τιμές που κυμαίνονταν για καιρό σε επίπεδο μερικών σεντ, με αποτέλεσμα να κατέχουν σήμερα τεράστιες ποσότητες. Τρίτον, μερίδα επενδυτών της Wall Street, οι οποίοι διείσδυσαν μέσω εταιριών όπως η Digital Currency Group, η οποία λανσάρισε το μόνο μαζί με το Monero δύσκολα ανιχνεύσιμο κρυπτονόμισμα, το Zcash. Με μέλη του ακραιφνούς κατεστημένου στα διοικητικά τους συμβούλια ως πολιορκητικούς κριούς ενάντια στο πρώτο νέο, αποκρατικοποιημένο παγκόσμιο σύστημα συναλλαγών που κατάφερε μέσω της τεχνολογίας του να απαλείψει τις υπεραιωνόβιες κερκόπορτες και τις δυσθεώρητες χρεώσεις του τραπεζικού συστήματος. Είναι πιστεύετε τυχαίο πως βρίσκεται αναμεμιγμένος ο υπέρμαχος της κατάργησης των μετρητών και πρώην αμερικανός ΥΠΟΙΚ, κος Larry Summers;

Εύκολα συμπεραίνει κάποιος από το παραπάνω γράφημα πως, είτε λόγω έλλειψης ρυθμίσεων από τα αρμόδια ελεγκτικά όργανα των χρηματαγορών, είτε καθαρά απουσίας γνώσης και αντίληψης, η Wall Street απείχε μέχρι και την προηγούμενη χρονιά από την αγορά των ψηφιακών νομισμάτων, παραχωρώντας την θέση της στην Silicon Valey, η οποία με την υψηλή υποδομή, τα τεράστια κεφάλαια και του καθοριστικού ρόλου της στις τεχνολογικές εξελίξεις, πήρε την πρωτοκαθεδρία σε αυτή την νέα αγορά. Κάποιος ίσως θα περίμενε ότι από την ώρα που είναι αρρύθμιστη η αγορά τους, δεν θα είχαν δημιουργηθεί ισχυρά τραστ, ικανά να παίζουν κυριαρχικό ρόλο στις τιμές του bitcoin και των υπόλοιπων ψηφιακών νομισμάτων και μάλλον για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία η νέα αυτή αξία θα είχε διαμοιραστεί στις μάζες. Κι όμως, τα φαινόμενα απατούν.

Μόλις το 4.1% των ηλεκτρονικών πορτοφολιών (address) ή χαρτοφυλακίων ας πούμε, ελέγχει το 96.53% της αγοράς του bitcoin σύμφωνα με το διάγραμμα που ακολουθεί! Αυτονόητα, το 95.89% των λογαριασμών κατέχει μόλις το 3.47% των λίγο παραπάνω από τα 16 εκατομμύρια bitcoin που έχουν εξορυχθεί ως τώρα από την συνολική ποσότητα των 21 εκατομμυρίων που θα συμπληρωθεί σύμφωνα με υπολογισμούς αρκετών ερευνών την δεκαετία του 2040. Εύκολα λοιπόν, θα μπορούσε να καταλάβει κανείς πως, με τέτοια συσπείρωση θα μπορούσαν να υπάρξουν ισχυρές πιθανότητες χειραγώγησης της αγοράς. Αυτό ακριβώς αποδεικνύει η έρευνα των Neil Gandal, JT Hamrick, Tyler Moore, και Tali Oberman που δημοσιεύτηκε στο Journal of Monetary Economics, δείχνοντας ότι ένας μόνο λογαριασμός (address), μέσω χειραγώγησης και trading με ρομποτικό πρόγραμμα, είναι υπεύθυνος για την αλματώδη αύξηση του bitcoin το 2013 από τα $150 στα $1,000, την εποχή που κατέρευσε το χρηματιστήριο Mt. Gox!

Πως όμως μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο σε μια αποκεντρωμένη και διαμοιρασμένη αγορά; Eδώ μπαίνει η μεταβλητή που λέγεται εξόρυξη (mining), αντίστοιχη σαν ιδέα με αυτή των πολύτιμων μετάλλων, μόνο που εδώ ο καθένας μπορεί να κάνει εξόρυξη στον υπολογιστή του. Όχι επιτυχημένα βέβαια πια, αφού ο αλγόριθμος δυσκολεύει συνεχώς τα μαθηματικά προβλήματα στην διαδικασία επίλυσης που “εξορύσσει” τα blocks του blockchain, με αποτέλεσμα να χρειάζεται συνεχώς μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύς για να παραμένει κερδοφόρα η εξόρυξη, αφαιρώντας πέρα από την αξία των μηχανημάτων και των προγραμμάτων, την ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζεται που είναι και πλέον το μεγαλύτερο κόστος. Όπως λοιπόν έχουμε τα τεράστια ορυχεία για το χρυσό και το ασήμι, έτσι φτιάχτηκαν μεγάλα data centers σε όλο τον κόσμο, οι miners δηλαδή ή τα ορυχεία, που ανταγωνίζονται το ένα το άλλο στην επίλυση του μαθηματικού προβλήματος που θέτει το Bitcoin για να παραχθεί το κάθε block που προστίθεται στο blockchain.

Οι miners, αυτά τα ψηφιακά ορυχεία των data centers, όπως για παράδειγμα αυτό της φωτογραφίας που ακολουθεί της Bitmain στην Μογγολία, επικυρώνουν τις συναλλαγές που γίνονται από τους χρήστες, κι όποιος το κάνει επιτυχημένα πρώτος, προσθέτει το ένα και μοναδικό block που παράγεται κάθε δέκα λεπτά περίπου στην αλυσίδα του blockchain, κερδίζοντας ως υπεραξία bitcoin. Είναι το λεγόμενο POW (proof of work), ένα είδος κρυπτογραφικής απόδειξης που επιβεβαιώνει ότι η αλυσίδα των block υπολογίζει τους ψήφους της υπολογιστικής ισχύος. Επαληθεύει την μοναδικότητα της συναλλαγής – όχι την τιμιότητα, όπως συχνά αναφέρεται-ανάμεσα στα μέρη, χωρίς την παρεμβολή τρίτου, καθιστώντας στην ουσία περιττό το τραπεζικό κατεστημένο πιστοποίησης της ταυτότητας των συναλλασσόμενων καθώς και της μεσιτείας, πράγμα που πλήττει όσο τίποτα άλλο ως τώρα το status quo και τα κεκτημένο της παραγωγής και διανομής του χρήματος.

Σε αντιδιαστολή φυσικά με τα ορυχεία πολύτιμων μετάλλων, οι miners των ψηφιακών νομισμάτων είναι σχεδιασμένες επιχειρήσεις ως κινητές μονάδες και μπορούν να μετακομίσουν την λειτουργία τους σε χώρες που θα τους προσφέρουν χαμηλότερο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας. Ένα τέτοιο σχέδιο μελετάται αυτήν την εποχή από τις κινέζικες μονάδες που εισπράττουν από τη μια την πίεση της κυβέρνησής τους κι από την άλλη την καναδική να τους ανοίγει την πόρτα για να εκμεταλλευτούν και αυτοί, αλλά και η χώρα, τα κέρδη των εταιριών εξόρυξης από τη φτηνή παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειες.

Όσο λοιπόν και να είναι η τεχνολογία του blockchain, ένα διαμοιρασμένο δημόσιο και αδιάβλητο καθολικό, ένα βιβλίο εσόδων κι εξόδων μιας εταιρίας παραδειγματικά, υπάρχει συσπείρωση στην διαδικασία εξόρυξης. Εκτός από το παραπάνω γράφημα που ο καθένας μπορεί να καταλάβει τι κινδύνους κρύβει, η έρευνα του πανεπιστημίου Cornell κατέδειξε ότι τέσσερις μόνο miners, “ορυχεία” δηλαδή, παράγουν το 53% της ποσότητας του δικτύου, ενώ στο δεύτερο δημοφιλέστερο κρυπτονόμισμα, στο ethereum, το ποσοστό ανεβαίνει στο 61%. Κατά αναλογία, εύκολα μπορεί κανείς να μεταθέσει αυτά τα ποσοστά στην αγορά των πολύτιμων μετάλλων, αν για παράδειγμα βάλει τέσσερα ορυχεία να παράγουν το μεγαλύτερο μέρος της ετήσιας συνολικής ποσότητας χρυσού ή ασημιού, πράγμα που θα αύξανε κατά πολύ τις ήδη αποδεδειγμένες προσπάθειες χειραγώγησης, όπως έχουμε αναφέρει, στις τιμές των πολύτιμων μετάλλων. Επομένως, ο κίνδυνος χειραγώγησης της τιμής του bitcoin και όλων των εξορυσσόμενων κρυπτονομισμάτων παραμένει σε μια πιθανή συμφωνία αυτών των miners μεταξύ τους, που θα αναιρέσει τον νόμιμο ανταγωνισμό τους.

Άλλο λοιπόν ή αποκεντρωμένη, διαμοιρασμένη και αδιάβλητη διαδικασία καταγραφής του blockchain, και τελείως διαφορετικό πράγμα η εξόρυξη των block που το συνθέτουν. Μια επόμενη, γεωπολιτική, μεταβλητή που οφείλει να σκεφτεί ο κάθε επενδυτής, είναι η τοποθεσίες των miners, οι χώρες δηλαδή που φιλοξενούν τα τεράστια data centers. Στατιστικό που βρίσκει την Κίνα να προηγείται με τεράστια διαφορά, κατέχοντας μερίδιο αγοράς της τάξης του 57%, όπως θα δείτε στο επόμενο γράφημα του Bloomberg με την έρευνα του πανεπιστημίου του Cambridge. Είναι τελείως διαφορετική η βάση της επένδυσης για κάποιον που αγοράζει για παράδειγμα μετοχές ορυχείων χρυσού στις Η.Π.Α. από κάποιον που αγοράζει αντίστοιχες στην Τανζανία ή την Γκάνα κι επόμενα, τελείως διαφορετικό το προφίλ του ρίσκου ως προς την απόδοση σαν αναλογία.

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο και φαίνεται περίτρανα στο γράφημα και πάλι του Bloomberg που ακολουθεί πως, ο μεγαλύτερος όγκος αγοραπωλησίας του bitcoin προέρχεται από την Κίνα, οι πολίτες της οποίας μάλλον βρήκαν έξυπνο τρόπο να αξιοποιούν τις φτηνές ποσότητες ενέργειας που παράγει η χώρα από κάρβουνο, σε μια προσπάθεια αποφυγής των capital controls που υπάρχουν εκεί. Εξίσου, επίσης καθόλου τυχαίο πως, ακολουθούν στον πίνακα με τον όγκο συναλλαγών από δολάρια σε bitcoin, οι χώρες που έχουν δεί τα τελευταία χρόνια μεγάλες υποτιμήσεις της αξίας των νομισμάτων τους σε σχέση με το ευρώ, το δολάριο και το ιαπωνικό γιέν. Οι άνθρωποι, με κάθε τρόπο, προσπαθούν να προφυλάξουν την περιουσία τους και την αξία των δεδουλευμένων τους.

Το παρακάτω γράφημα της Nomura, απεικονίζει ακριβώς το ίδιο πράγμα, όχι όμως για νομίσματα τρίτων ή αναπτυσσόμενων χωρών όπως είδαμε παραπάνω, αλλά για τα κύρια νομίσματα του παγκόσμιου εμπορίου. Στο εξάμηνο που έληξε τον Νοέμβριο της προηγούμενης χρονιάς την πρώτη θέση κατείχε η ανταλλαγή από γιεν σε bitcoin, την δεύτερη το δολάριο και τις τρίτη και τέταρτη το κορεατικό won και το ευρώ, πριν το κινέζικο γιουάν που ήταν στην τελευταία θέση.

Τώρα που είδαμε την γενική εικόνα της αγοράς, έφτασε η ώρα για το κύριο ερώτημα. Από που και με ποια βάση διαμορφώνεται η τιμή των κρυπτονομισμάτων που δείχνει αυξήσεις κατά χιλιάδες τα εκατό, όπως προαναφέραμε για το bitcoin και το litecoin, ή και αντίστοιχες μερικών εκατοντάδων τοις εκατό ανά βδομάδα σε λιγότερο δημοφιλή ψηφιακά νομίσματα (altcoins); Πως γίνεται ψηφιακά νομίσματα όπως το Qtum, χωρίς να έχει καμία εμπορική εφαρμογή ή προϊόν πίσω του, όπως το bitcoin και το ethereum, να έχει χρηματιστηριακή αξία $4 δισεκατομμύρια δολάρια και το μόλις μερικών εβδομάδων Cardano να έχει ήδη ξεπεράσει τα $20 δισεκατομμύρια; Δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας κάποιες ψηφιακές crypto kitties σε πρωτόκολλο του ethereum να ανταλλάσσονται για εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια η μία, ενώ το Bitcoin Gold, μια διακλάδωση του Bitcoin ανάλογη με αυτή του Bitcoin Cash, να ξεπέρασε κάποια στιγμή τα $4.5 δισεκατομμύρια δολάρια? Πως κάποιος μπορεί να ξεχωρίσει την αξία του επίσημου τραπεζικού κατασκευάσματος που ακούει στο όνομα Ripple, το οποίο δεν είναι κρυπτονόμισμα φυσικά, με χρηματιστηριακή αξία που ξεπέρασε τα $200 δισεκατομύρια δολάρια πριν αρχίσει την διόρθωσή του, με πρωτόκολλα όπως το Eos, Stellar, το Neo και το Iota, τα οποία επίσης δεν εξορύσσονται;

Η απάντηση είναι τόσο απλή, όσο το φως της μέρας. To μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων που αγοράζουν αυτά τα κρυπτονομίσματα δεν έχουν καμιά απολύτως γνώση του τρόπου που λειτουργούν, τις διαφορές λειτουργίας ανάμεσα στα πρωτόκολλα καθώς και από ποιες μεταβλητές αντλούν την αξία τους. Το κάνουν συμμετέχοντας στην καθολική μανία της άκρατης κερδοσκοπίας που επικράτησε στον χώρο. Άλλοι νομίζουν ότι τα κρυπτονομίσματα λειτουργούν σαν μετοχές, παίρνοντας αξία από την χρήση του πρωτόκολλου, ξεχνώντας ακόμη πως, πολλά από αυτά είναι open source – σαν το Linux για όσους είναι εξοικειωμένοι με λειτουργικά συστήματα- ενώ άλλοι πιστεύουν ότι λειτουργούν μοιράζοντας μερίσματα από τα, ανύπαρκτα ως τώρα, κέρδη τους. Και τέλος, όλοι οι υπόλοιποι ακολουθούν με κλειστά μάτια τις δύο πρώτες κατηγορίες για να καρπωθούν υπεραξίες δεκάδων τοις εκατό σε διάστημα μιας ή μερικών ημερών.

Η απλή λογική μας λέει ότι, όπως στις μετοχές, τα εμπορεύματα ή το forex, πάντα παίζουν ρόλο τα θεμελιώδη, ο επιχειρηματικός και ο χρηματιστηριακός κύκλος, καθώς επίσης και οι σεισμικές αλλαγές στην γεωπολιτική σφαίρα. Στα ψηφιακά νομίσματα δεν θα έπρεπε να ισχύουν αντίστοιχα οι ίδιες μεταβλητές; Δεν μπορεί λοιπόν το bitcoin να διατηρήσει τον τίτλο του καταφυγίου ασφαλείας αν δεν διέπεται από ρευστότητα, η οποία θα πηγάζει από τον όγκο των συναλλαγών που θα πραγματοποιούνται μέσω αυτού από χρήστες, εμπόρους και προσφορές υπηρεσιών. Όσο παραμένουν σε υψηλά επίπεδα τα κόστη των συναλλαγών μέσω bitcoin, η τιμή θα παραμένει επιρρεπής σε διορθώσεις από 50% ως 90% όπως έχει συμβεί ως σήμερα.

Η μεταβλητότητα του bitcoin στην διαπραγμάτευση είναι 7 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του χρυσού, 8 φορές από του αμερικάνικου χρηματιστηριακού δείκτη S&P 500 και 18 φορές από του δολαρίου! Αν συνεχιστεί αυτή κατάσταση, όλο και λιγότεροι συναλασσόμενοι θα το χρησιμοποιούν φοβούμενοι την αλλοίωση της αξίας που έχουν να πληρώσουν ή να λάβουν. Ελάχιστοι κατέχουν την γνώση να αντισταθμίσουν τις πιθανές, μεγάλες διακυμάνσεις στην τιμή του μέσω έξυπνων συμβολαίων. Δεν μπορεί να κρατήσει την ιδιότητα του καταφυγίου ασφαλείας που, πράγματι, απέκτησε το bitcoin, αν η δομική λειτουργικότητά του συνεχίζει να τραυματίζει τις πιθανές του χρήσεις. Η αξία των εφαρμογών που σχεδιάζονται, δεν θα μπορεί να λειτουργήσει αυξητικά, μειώνοντας τα πιθανά κόστη από αντικατάσταση πανάρχαιων συστημάτων πληροφορικής, όσο το δίκτυο παραμένει πιεσμένο και τα κόστη της συναλλαγής υψηλά.

Λογικά λοιπόν, όπως συμβαίνει πάντα, η μανία διοχετεύεται στα υπόλοιπα, μικρότερης κεφαλαιοποίησης, κρυπτονίσματα (altcoins) που δείξαμε στο παραπάνω διάγραμμα, το οποίο αποτυπώνει την ολοένα και μικρότερη χρηματιστηριακή αξία του bitcoin σε κέρδος των λιγότερο γνωστών ψηφιακών νομισμάτων. Φαίνεται καθαρά πως, όσοι έχασαν την κατά χιλιάδες τοις εκατό αυξητική, αστρονομική πορεία του bitcoin τα τελευταία πέντε χρόνια, ποντάρουν τώρα στα νεώτερα κρυπτονομίσματα, πιστεύοντας πάντα ότι θα βρεθεί κάποιος αργότερα να τους δώσει περισσότερα για να τα πουλήσουν και να καρπωθούν το κέρδος. Στην ψυχολογία, αυτό το σύνδρομο ονομάζεται Fomo (fear of missing out) κι όπως όλα τα συνδρομικά συμπλέγματα, οδηγούν σε λανθασμένες αποφάσεις κατατρώγοντας μετέπειτα την ψυχή του ατόμου κι απομειώνοντας την προσωπικότητά του. Στα χρηματιστήρια είναι αυτό που διαμορφώνει την ψυχολογία των επενδυτών όταν καταγράφονται τα υψηλά στους δείκτες.

Είναι πολύ νωρίς ακόμη για να μπορεί να κρίνει κανείς τι θα συμβεί στο απώτερο μέλλον με τα ψηφιακά νομίσματα και ποιες πραγματικά καινοτόμες εφαρμογές θα αναδειχθούν, προστίθοντας αξία στο δίκτυό του. Στο παραπάνω γράφημα μπορείτε να δείτε συγκριτικά την αξία του bitcoin – τέλος δεξιά, όπου δεν…φαίνεται- σε σχέση με τα -κατά σειρά από αριστερά- μεγέθη της αμερικάνικης χρηματαγοράς, αυτής των ομολόγων δημοσίου χρέους των Η.Π.Α., τον χρυσό παγκόσμια, την νομισματική βάση της χώρας και την Apple. Γενικά, όσο μικρότερη είναι μια αγορά τόσο περιορισμένη είναι ρευστότητά τους κι επόμενα περισσότερο ευαίσθητη σε ληστρικές τακτικές, χειραγώγηση και απάτες. Το bitcoin για να παραμείνει σε τροχιά ανάπτυξης θα πρέπει να φανεί χρήσιμο στο μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας των ανθρώπων και των εμπορικών τους συναλλαγών διαμέσου του φτηνού κόστους της χρήσης του. Μπορεί να είναι αποκεντρωμένο αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αυτόματα αντικαπιταλιστικός ο μηχανισμός λειτουργίας του. Το αντίθετο.

Με δεδομένο το κομμάτι της ηλεκτρικής ενέργειας που χρειάζεται το δίκτυο του για να λειτουργεί, εύκολα θυματοποιείται όταν συγκρίνεται ως παράδειγμα το αποτύπωμα της ενέργειάς του με αυτό ολόκληρων χωρών, καταλαμβάνοντας τους πρώτους τίτλους των οικονομικών ειδήσεων. Από τον σχεδιασμό του όμως δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά, άσχετα αν είναι πραγματικά δύσκολο να μαζέψει κάποιος τα δεδομένα που θα δώσουν μια τελική εκτίμηση στην ποσότητα της ενέργειας που χρησιμοποιεί το χρηματοπιστωτικό παγκόσμιο σύστημα. Μόνο έτσι θα μπορέσει να αντιπαραβάλλει τα μεγέθη, συνολικά κι όχι, όπως φαίνεται στο γράφημα που ακολουθεί, να κοστίζει σε ηλεκτρικό ρεύμα η μια συναλλαγή σε bitcoin υπερπολλαπλάσια ακόμη και από 100,000 συναλλαγές στο δίκτυο της Visa. Κατά την γνώμη μας, δυνητικά στο απόγειό του, το Bitcoin είναι ένα νέο αποκρατικοποιημένο νομισματικό σύστημα, ενσωματωμένο σε ένα δίκτυο συναλλαγών με δικό του νόμισμα. Είναι άδικο λοιπόν να τμηματοποιείται κάποια λειτουργία του και να συγκρίνεται με τις ήδη υπάρχουσες.

Eξάλλου, υπάρχει λόγος που η ενέργεια είναι δομικό στοιχείο ασφάλειας του Bitcoin αφού εκφράζει υπολογιστική δύναμη (hashing power). Πρέπει δηλαδή, για να αλλοιωθεί το blockchain, κάποια κακόβουλη οντότητα να αντλήσει τόση ενέργεια για να ξεπεράσει το 51% (51 attack) των αποδείξεων εργασίας (proof of work) , ώστε να καταφέρει να φανεί ως η αληθινή αλυσίδα blockchain. Μόνο έτσι θα μπορέσει να επιστρέψει στο παρελθόν του καθολικού για να τροποποιήσει, ακυρώσει ή να εγγράψει άλλες συναλλαγές, αφού κάθε νέα συναλλαγή στο block μεταφέρει το ιστορικό όλων των προηγούμενων εξ αρχής, γι αυτό κι είναι τόσο ενεργοβόρο. Το Hashgraph, κάνει ότι κάνει το bitcoin και μάλιστα σε ταχύτητες που ξεπερνούν αυτές τις Visa με το ελάχιστο κόστος της ενέργειας, δεν είναι όμως ανοικτό, δημόσιο πρωτόκολλο, αλλά ιδιωτικό που τίθεται προς ενοικίαση μετά από έγκριση της ιδιοκτήτριας εταιρίας.

Το μεγαλύτερο κομμάτι του προβλήματος του bitcoin, δεν είναι πιστεύουμε η ενέργεια που καταναλώνει γιατί αυτό μπορεί να λυθεί ίσως με το νέο προσθετικό πρωτόκολλο του ligthning, αλλά η γκρίζα ζώνη που κινείται, ως πάγιο στοιχείο. Όπως έχουμε αναφέρει στην Ευρώπη έχει τοποθετηθεί στην κατηγορία των νομισμάτων, ενώ στις Η.Π.Α. στην κατηγορία των εμπορευμάτων και μόλις άρχισαν τα καλέσματα από διάφορα κράτη για την ανάθεση στην ομάδα των G20 χωρών να μεριμνήσει για την χρηματοπιστωτική ρύθμισή του. Το οικονομικό δίκτυο CNBC μάλιστα μετέδωσε σαν φήμη ότι η αμερικανική ρυθμιστική αρχή SEC, συζητά σοβαρά την πιθανότητα να κατατάξει το bitcoin στα πλαίσια τραπεζικού ιδρύματος. Αυτό σημαίνει ότι το κατεστημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα, έχει αρχίσει να φοβάται τις διαστάσεις που παίρνει το φαινόμενο των κρυπτονομισμάτων.

Μπορεί σε μας ή και σε σας ίσως να μην παίζει ρόλο αυτή τη στιγμή η κατηγοριοποίησή του, πιστέψτε μας όμως πως, στο μεγάλο κεφάλαιο παίζει και μάλιστα μεγάλη γιατί είναι εντελώς διαφορετική η φορολόγηση των νομισμάτων, των μετοχών και των εμπορευμάτων επί των κερδών ή των ζημιών τους. Όσον δε αφορά στην μεγάλη μάζα των επενδυτών σε κρυπτονομίσματα, είναι απολύτως θολό το τοπίο αυτή τη στιγμή, αλλά έχουμε την βεβαιότητα ότι οι πολιτικοί θα ψηφίσουν οτιδήποτε επιβάλει το χρηματοπιστωτικό σύστημα για να προστατευτεί από τυχόν απώλειες, όπως κι οτιδήποτε επίσης για να φορολογηθούν στον μέγιστο βαθμό τα κέρδη οποιουδήποτε έχει διαπραγματευτεί σε κρυπτονομίσματα, ενώ δίνουμε στην περίπτωση της κατάσχεσής του τις μικρότερες πιθανότητες. Ήδη, το αμερικάνικο χρηματιστήριο Coinbase παρέδωσε λίστα στις φορολογικές αρχές με όσους πελάτες του έχουν περάσει τις $20,000 σε αξία διαπραγμάτευσης ψηφιακών νομισμάτων.

Το bitcoin, έχει την ιδιότητα του μέσου ανταλλαγής (medium of exchange), όπως παλιά την είχαν τα πολύτιμα μέταλλα και γι αυτό, αρκετοί φίλοι των τελευταίων στράφηκαν προς αυτό, ως καταφύγιο ασφαλείας μακριά από τα καθεστωτικά ιδρύματα και τα fiat νομίσματα. Η περιορισμένη κυκλοφορία του και τα υψηλά κόστη συναλλαγής όμως, το αποτρέπουν από το να λειτουργεί ως νόμισμα παρόλο που προωθείται έτσι. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως, σε καταστάσεις υψηλού κινδύνου κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος ή χρεοκοπίας χώρας και υπερπληθωρισμού όπως στην Ζιμπάμπουε, οι άνθρωποι δεν θα στραφούν μαζικά προς αυτό.

Όσον αφορά στο πόσοι φίλοι των πολύτιμων μετάλλων έφυγαν από αυτά και προχώρησαν προς το bitcoin, νομίζουμε ότι την απάντηση δίνει το επόμενο διάγραμμα της Sundial Research, που αποτυπώνει την ροή κεφαλαίων από αγοραστές του δημοφιλέστερου ETF στις Η.Π.Α, του GLD, που ακολουθεί την τιμή του χρυσού και για το οποίο έχουμε επιστήσει την προσοχή σας σε παλαιότερο σημείωμά μας. Όπως δείξαμε στην αρχή της έκθεσή μας, το bitcoin και ο χρυσός κινούνται εκ διαμέτρου αντίθετα τον τελευταίο καιρό και για να ανησυχούσαμε θα έπρεπε οι αγοραστές να εγκαταλείπουν τον χρυσό και η τιμή του να πέφτει και όχι να ανεβαίνει όπως συμβαίνει τώρα με την πτώση του bitcoin και των υπόλοιπων κρυπτονομισμάτων.

Πλησιάζοντας στο τέλος της σημερινής, ειδικής έκθεσή μας για τα κρυπτονομίσματα, είναι ίσως η ώρα να επιβεβαιώσουμε την θεωρία που λέει ότι όλα τα πάγια οικονομικά στοιχεία κινούνται πάντα σε σχέση και με άξονα τον χρυσό. Αυτός, παραμένει σταθερός. Έτσι, στο διάγραμμα μας που ακολουθεί μπορείτε να δείτε την αναλογία του bitcoin με τον χρυσό με τα μαύρα κεριά και την τιμή του χρυσού ξεχωριστά (κίτρινη γραμμή). Η ισοτιμία του bitcoin με τον χρυσό μόλις σταμάτησε στην πλάγια γραμμή αντίστασης (κόκκινη) από το χαμηλό του 2012, συμπληρώνοντας πιθανά το γνωστό μοτίβο ABCD της τεχνικής ανάλυσης. Ιδανικά μάλλον θα πρέπει να οπισθογυρίσει για να τεστάρει την δομή της ανόδου και την βάση απ’ όπου ξεκίνησε η άνοδος (παραλληλόγραμμο) ή έστω την ανοδική γραμμή τάσης (μπλε) από το υψηλό του 2012, σαν ένα σημάδι υγιούς αγοράς, πριν τυχόν συνεχίσει ανοδικά.

Ευχόμαστε και λέμε υγιούς, γιατί είναι ευανάγνωστο ότι πιστεύουμε σε αυτήν την νέα τεχνολογία, στην οποία εισρέουν δισεκατομμύρια δολάρια τα οποία θα αυξηθούν εκθετικά αν σκεφτεί κανείς ότι είναι περίπου επταπλάσια τα ποσά που μπαίνουν σε νέες εταιρίες κι εφαρμογές μέσω ΙCO (Initial Coin Offering), μιας άτυπης μορφής εισόδου σε χρηματιστήριο, η οποία παραμένει κι αυτή αρρύθμιστη, από αυτά που μπαίνουν σε απλές εφαρμογές blockchain. Με υποχρεωτικό εκ νόμου πια το άνοιγμα των δεδομένων για τους πελάτες από τα τραπεζικά ιδρύματα προς τις νέες, fintech, εταιρίες που αρχίζουν να δραστηριoποιούνται στον χρηματοπιστωτικό τομέα, είναι σίγουρο πως ο τελικός καταναλωτής θα επιβραβευθεί πολλαπλά, τόσο με νέες ευκολίες διαχείρισης των λογαριασμών του όσο και χαμηλότερα κόστη υπηρεσιών.

RATIO BITCOIN / GOLD, M (BITSTAMP / COMEX)
GOLD FUTURES, M, COMEX

Mηνύματα σαν αυτό που ακολουθεί από το μεγαλύτερο χρηματιστήριο κρυπτονομισμάτων στον κόσμο, το αμερικάνικο Coinbase, πρέπει να εξαφανιστούν, όπως κι επίσης όλα τα παρόμοια από άλλα χρηματιστήρια που έχουν γεμίσει με καταγγελίες και παράπονα τα forum των κρυπτονομισμάτων για άρνηση τραβήγματος των κερδών από τους χρήστες, για καθυστερήσεις επικύρωσης των νέων κεφαλαίων στους λογαριασμούς διαπραγμάτευσης και για συνεχή και πολλαπλά λανθασμένα ανοίγματα και κλεισίματα θέσεων.

Όσοι πιστεύουν στης νέες τεχνολογίες πρέπει να είναι υπέρ των ρυθμίσεων και της εξυγίανσης της αγοράς από κακόβουλους παίκτες. Αυτό που δεν πρόκειται να σταματήσει, είναι οι κλοπές των κρυπτονομισμάτων, είτε μέσα από hot wallets, είτε ακόμη κι από cold wallets αποσυνδεμένων σκληρών δίσκων ή usb sticks, γιατί απλά είναι μια βιομηχανία hackers με κέρδη πάνω από μισό δισεκατομμύριο δολάρια τον χρόνο. Γράφοντας αυτές τις γραμμές, μόλις διαβάσαμε την είδηση πως $400 εκατομμύρια δολάρια κλάπηκαν από το ιαπωνικό χρηματιστήριο Coincheck, στο κρυπτονόμισμα ΝΕΜ. Δεν χρειάζεται πιστεύουμε να θυμίσουμε σε αυτή τη φάση τα προτερήματα του χρυσού και του ασημιού σε φυσική μορφή νομισμάτων ή ράβδων φυλαγμένα εκτός τραπεζικού συστήματος…

Για το τέλος της σημερινής μας έκθεσης, παρακάτω το κλασσικό διάγραμμα μιας χρηματιστηριακής φούσκας (μπλε γραμμή) με την διαδρομή της τιμής αλλά και των συναισθημάτων όσων συμμετέχουν στην δημιουργία της. Είναι το bitcoin (κόκκινη) φούσκα; Κανείς δεν μπορεί να το πει με σιγουριά, για τον απλό λόγο ότι οι φούσκες αναγνωρίζονται μετά το σπάσιμό τους, ακόμη κι αν είναι αιωνόβιες όπως στα ομόλογα δημοσίου χρέους, πάνω στα οποία βασίζεται το παρόν νομισματικό σύστημα του χρέους. Ας μην ξεχνάμε πως η φούσκα των εταιριών του internet το 2000 ήταν το λίπασμα για να γιγαντωθεί το διαδίκτυο, οι υπηρεσίες του και η νέα άνθηση στην οικονομία που προσέφερε, χρήμα της οποίας είναι το bitcoin και τα υπόλοιπα altcoins. Nαι, φυσικά, πληγώθηκαν κι έχασαν την περιουσία τους όσοι τότε πίστευαν τον κάθε επιτήδειο επειδή είχαν κάνει σημαία τους την κερδοσκοπία και την απληστία. Δεν χρειάζεται να επαναλάβει κανείς το πάθημά τους για να μάθει το μάθημα του στα κρυπτονομίσματα και τους κινδύνους που αναφέραμε ότι κρύβουν.

Υπό την μορφή bonus, ένα τελευταίο διάγραμμα για την σημερινή, μακροσκελή έκθεση που είχαμε υποσχεθεί στους φίλους των πολύτιμων μετάλλων, το οποίο αποτυπώνει την συνολική κεφαλαιοποίηση όλων των κρυπτονομισμάτων. Όσοι γνωρίζουν έστω τα βασικά της τεχνικής ανάλυσης θα αναγνωρίσουν το περίφημο μοτίβο head & shoulders, με κεφάλι τα $800 δισεκατομμύρια και ώμους αριστερά και δεξιά λίγο ψηλότερα από τα $600. Στην περίπτωση που σπάσει καθοδικά η ζώνη των $430 με $380, ο στόχος πρόβλεψη που δίνει αυτός ο σχηματισμός είναι περίπου τα $50 δισεκατομμύρια. Ο σχηματισμός, αν η ένδειξη ανέβει πάλι και σπάσει τον δεξί ώμο στα $600 θα αποτύχει και τότε το αποτυχημένο μοτίβο μετατρέπεται σε ανοδικό στόχο που μπορεί να φτάσει τα $1.2 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Για την ώρα, ελπίζουμε να απολαμβάνετε την άνοδο των πολύτιμων μετάλλων για την οποία προϊδεάσαμε στην τελευταία μας έκθεση. Στην επόμενη, που θα δημοσιευτεί την επόμενη Κυριακή θα αναφέρουμε, με βάση τις τιμές στο κλείσιμο του μήνα, την αναθεωρημένη στάση μας για συνέχιση της ανόδου ή πιθανή διόρθωση.

Υπομονή και σύνεση λοιπόν! Όσο ο πόλεμος ενάντια στα μετρητά εντείνεται, κι αυτό θα συμβαίνει γιατί το σύστημα είναι χρεοκοπημένο και η εμπιστοσύνη των ανθρώπων συνεχίσει να κλονίζεται, τόσο θα πλησιάζουμε στην μετάβαση του νέου αποθεματικού νομίσματος μετά το δολάριο,το οποίο θα είναι σίγουρα ψηφιακό. Ακόμη τόσο κι ακόμη περισσότερο θα πρέπει να κρατάμε τους ορίζοντές μας ανοιχτούς, να μελετάμε και να κατασκευάζουμε τις άμυνες μας.

Αν μη τι άλλο τα αποκρατικοποιημένα ψηφιακά κρυπτονομίσματα ξεκίνησαν έναν παγκόσμιο διάλογο εκ μέρους των απλών ανθρώπων, σχετικά με το τι είναι το χρήμα και τι προσδοκούν να είναι. Κάθε αγοραστής κρυπτονομισμάτων στην ουσία ανοίγει θέση πώλησης μπαίνοντας short σε fiat νομίσματα. Δεν είναι κάτι αμελητέο αυτό για να μην το πάρει σοβαρά κανείς, ούτε από την πλευρά της πολιτείας και των θεσμών, ούτε από την πλευρά των πολιτών. Οι πρώτοι γνωρίζουμε τι θα κάνουν. Οι δεύτεροι είμαστε εμείς. Όλοι μας.

Υγιαίνετε!